Markuszów, kościół św. Ducha. Jeden z bardziej rozpoznawalnych zabytków Markuszowa, wybudowany w latach 1608-1609. Świadek wielu wydarzeń z lokalnej historii, wielokrotnie również remontowany i odnawiany – obecny wygląd uzyskał tuż przed wybuchem I wojny światowej, o której to będzie traktował niniejszy post.
.jpg)
Wskutek letniej ofensywy wojsk austro-węgierskich i niemieckich w 1915 r., armie rosyjskie zostały zmuszone do odwrotu z ówczesnych terenów Królestwa Polskiego. Nie oddawały jednak tych ziem łatwo, co rusz stawiając opór przeciwnikowi na tymczasowych liniach obrony. Jedna z takich linii biegła wzdłuż główniej szosy od Lublina po Puławy, siłą rzeczy obejmując również okolice Markuszowa. Walki rozegrały się tutaj w dniach od 31 lipca do 3 sierpnia 1915 r., przy czym w samym Markuszowie od 31 lipca do 1 sierpnia. Rosjanie z 9 Syberyjskiego Pułku Grenadierów przeciwstawili tutaj wojskom Sprzymierzonych okopaną linię obrony na wzgórzach na północ i zachód od miejscowości, uzupełnioną o izolowane punkty oporu w samym Markuszowie.
Co do lokalizacji tych ostatnich, nie ma 100% pewności gdzie się znajdowały – źródła rosyjskie o nich nie wspominają, z kolei archiwa niemieckie wspominają jedynie o „silnym ostrzale z flanki”, jaki stał się udziałem skrajnych (patrząc od Markuszowa) kompanii 217 Rezerwowego Pułku Piechoty atakujących nocą z 31 lipca na 1 sierpnia wzgórze, położone za dzisiejszą stacją benzynową i domem weselnym, a także o nocnym „zajęciu wschodniego krańca Markuszowa”. Na podstawie tych informacji można domyślać się, że Rosjanie – podobnie jak w tym samym czasie pod Końskowolą, Kurowem i Puławami – starali się opóźniać podejście nieprzyjaciela do głównej linii obrony, ostrzeliwując ich z zamienionych w prowizoryczne punkty oporu nadające się ku temu fragmenty miejscowości. W Markuszowie był to na pewno teren cmentarza parafialnego oraz zapewne okolice obydwu kościołów, w tym kościoła św. Ducha. Ten ostatni stanowił zresztą dość naturalny bastion, znajdując się ok. 100 m od wschodniego krańca miejscowości, biegnącego w 1915 r. wzdłuż dzisiejszej ulicy Krańcowej.
Jak zacięte były walki w jego okolicy i jakie przyniosły straty obydwu stronom – trudno powiedzieć, z racji braku szczegółowych źródeł archiwalnych. Należy założyć jedynie, że Rosjanie, po utracie nocą z 31 lipca na 1 sierpnia wspomnianych wzgórz na zachód od miejscowości, samorzutnie wycofali się z Markuszowa na główną linię obrony na północ od miejscowości. Nie oznaczało to jednak końca walk w okolicach na wschód od kościoła. Grenadierzy z 9 pp co prawda cofnęli się z Markuszowa, jednak na wzgórzach w rejonie Cezaryna i Woli Przybysławskiej w najlepsze utrzymywali się ich towarzysze z 12 Astrachańskiego Pułku Grenadierów, skąd 31 lipca nie potrafili ich wyrzucić Węgrzy z 18 Pułku Piechoty Honwedu. Atak ponowiono 1 sierpnia – również bezskutecznie, a uczestniczące w nim posiłki, skierowane tu w sile jednego batalionu honwedów z rejonu Kalenia, weszły do akcji właśnie w bezpośrednim sąsiedztwie markuszowskiego kościółka, kierując się w stronę wzgórz pod Cezarynem.
Być może obok kościoła umiejscowiło się też kierujące atakiem dowództwo wspomnianego węgierskiego batalionu – z dużą dozą pewności można za to założyć, że umiejscowiono tu węgierski lub niemiecki punkt opatrunkowy. Raz że blisko pola walki, dwa że budynek kościoła zapewniał ukrycie, a trzy że przez krótki czas po przejściu frontu, na terenie dawnego przykościelnego cmentarza znajdowały się dwie mogiły węgierskich żołnierzy, zmarłych 2 sierpnia – front był już wtedy daleko pod Wolą Przybysławską, więc mielibyśmy tu do czynienia z żołnierzami, zmarłymi z powodu odniesionych dzień lub dwa dni wcześniej ran.
Całości pierwszowojennego epizodu kościoła św. Ducha niech dopełni najbardziej chyba znane zdjęcie Markuszowa z pierwszych dni sierpnia 1915 r. (poniżej), przedstawiające austro-węgierską kolumnę transportową przy markuszowskim rynku – w tle, po lewej stronie widać zaś gmach kościoła św. Ducha.
- Paweł Grudzień, Z zakamarków Bundesarchiv: fragmenty dzienników bojowych 47 Rezerwowej Dywizji Piechoty oraz 219 Rezerwowego Pułku Piechoty (31.07-8.08.1915), na stronie: lubelskie1914-15.blogspot.com
Paweł Grudzień, Działania bojowe na wschód od Markuszowa w dniach 30.07-3.08.1915 r., na stronie: lubelskie1914-15.blogspot.com
- fotopolska.eu
