Niemiecka artyleria w walkach na „puławskim” prawym brzegu Wisły latem 1915 r. – rys historyczny oraz dzisiejsze ślady w terenie.

 

1. Ogólna sytuacja na froncie latem 1915 r.
2. Działania 47 Rezerwowego Pułku Artylerii na terenie powiatu puławskiego w lipcu i sierpniu 1915 r.
3. Współczesne ślady w terenie.

Ad.1

Przełamanie rosyjskiego frontu pod Gorlicami w pierwszych dniach maja 1915 r. doprowadziło w efekcie do generalnego odwrotu wojsk rosyjskich, w trakcie którego armie austro-węgierskie i sprzymierzone z nimi oddziały niemieckie stopniowo odzyskiwały utracone wcześniej tereny i zajmowały w pościgu coraz większe obszary Galicji i Królestwa Polskiego. Pościg Sprzymierzonych za Rosjanami odbywał się po obu stronach Wisły - na lewym brzegu Rosjan spychała w kierunku północno-wschodnim Grupa Armijna Woyrscha natomiast na prawym brzegu operowała Grupa Armijna Mackensena, ze składu której bezpośrednio nad Wisłą działała 4 Armia austro-węgierska (dalej a-w) pod dowództwem arcyksięcia Józefa Ferdynanda. Naprzeciwko siebie miały one korpusy rosyjskich 4 i częściowo 3 Armii, które na uprzednio przygotowanych pozycjach obronnych starały się powstrzymywać postępy przeciwnika (celem umożliwienia odwrotu rosyjskiej armii i lokalnej administracji z rejonu środkowej Wisły). W drugiej połowie lipca 1915 r. front zbliżył się do granic dzisiejszego powiatu puławskiego. Pierwsze walki wybuchły na lewym brzegu Wisły, skąd w stronę Puław cofały się zdziesiątkowane jednostki rosyjskiego Korpusu Grenadierów – serią kontrataków udało im się jednak na tyle powstrzymać depczące im po piętach jednostki niemieckiej Landwehry by zdążyć przeprawić się na prawy brzeg rzeki niszcząc za sobą istniejące tu mosty. W tej sytuacji ciężar walk przeniósł się na prawy brzeg Wisły, gdzie w kierunku północnym nacierały jednostki w/w 4 Armii a-w – a w jej składzie niemiecka 47 Dywizja Rezerwowa (47 Reserve Infanterie Division – dalej 47 RID).

Ad.2

Szczegółowy opis działań opisanych w punkcie 1 zawarty został w opublikowanym w roku 2020 na blogu opracowaniu „I wojna światowa na terenie powiatu puławskiego w latach 1914-15” – w tym miejscu chciałbym skupić się wyłącznie na działaniach uczestniczącej w nich niemieckiej artylerii, a konkretnie 47 Rezerwowego Pułku Artylerii Polowej (47 Reserve Feldartillerie Regiment – dalej 47 RFAR). Pułk sformowany został w sierpniu 1914 r. w obecnej Nadrenii-Północnej Westfalii (rekruci pochodzili w większości z okolic miejscowości Minden, Wesel oraz Dinslaken), początkowo brał udział w działaniach na froncie zachodnim by w listopadzie jesienią 1914 r. wraz z całą 47 Rezerwową Dywizją Piechoty trafić na front wschodni jako wsparcie w/w 4 Armii a-w. Z nią przeszedł szlak bojowy począwszy od Limanowej przez Gorlice, Tarnów by latem 1915 r. dotrzeć na zachodnie krańce Lubelszczyzny (walki pod Kraśnikiem, Urzędowem, Trzcińcem i wreszcie Kurowem-Markuszowem oraz Zagrodami). W granicach powiatu puławskiego 47 RFAR znalazł się 30 lipca 1915 r., gdy w pościgu za ustępującymi spod Bełżyc Rosjanami Niemcy zajęli rejon Wąwolnicy i Nałęczowa. Na tym etapie walk pułk składał się z trzech 3-bateryjnych dywizjonów (I i II Dywizjon – standardowe 7,7cm armaty Feldkanone 96 n.A., III Dywizjon – lekkie 10,5cm haubice Feldhaubitze 98/09), łącznie 36 armat. W dostępnych materiałach archiwalnych przewija się także wzmianka o obecności podczas opisywanych wydarzeń 3 baterii z dywizjonu artylerii ciężkiej z Twierdzy Poznań (3/Landwehr FussArtillerie Batallion Posen 1) – byłoby to zatem dodatkowe 4 działa ciężkie (prawdopodobnie 15cm Feldhaubitze m/02), natomiast jeżeli założylibyśmy obecność całego dywizjonu (występuje w składzie 47 RID we wcześniejszych działaniach na ziemiach polskich) to dawałoby to razem 16 dodatkowych dział ciężkich. Nie ma jednak co do tego stuprocentowej pewności – przyjmijmy zatem że w opisywanych wydarzeniach uczestniczyło minimum 4 armaty ciężkie z poznańskiego dywizjonu.

                                                          7,7 cm Feldkanone 96 n.A.

10,5cm Feldhaubitze 98/09

                                                             15cm Feldhaubitze m/02

            Na terenie powiatu puławskiego 47 RFAR brał udział w dwóch bitwach: w dniach 31.07-03.08.1915 pod Kurowem i Markuszowem oraz w dniu 07.08.1915 pod Zagrodami. Podczas tej pierwszej głównym jego zadaniem było przygotowanie artyleryjskie oraz wsparcie przełamującego rosyjskie linie obronne uderzenia 217 i 218 Rezerwowych Pułków Piechoty (Reserve Infanterie Regiment – dalej RIR) na wzgórze 186 pomiędzy Markuszowem i Kurowem 31.07 oraz w dalszej kolejności 1.08 pod Olempinem, gdzie po zdobyciu rosyjskich umocnień przyszło odpierać kontratak przeciwnika - źródła wspominają tu o obecności kilku armat na pierwszej linii frontu, zatem być może ich część podciągnięto do przodu po zajęciu rosyjskich umocnień w tym punkcie. Po kilku dniach względnego spokoju i „zaliczeniu” – w wyniku następujących po sobie zmian przyporządkowania organizacyjnego 47 RID – dzisiejszego „trójkąta turystycznego” poprzez przemarsz przez Kazimierz Dolny i Puławy, pułk trafił na stanowiska bojowe pod Zagrodami, gdzie w dniu 07.08 przygotowywał i wspierał poranne natarcie 217 i 218 RIR na w/w miejscowość, a następnie brał udział w odpieraniu silnego rosyjskiego kontrataku (materiały archiwalne wspominają o udziale w walkach tylko II i III Dywizjonu 47 RFAR wraz z 3 baterią z dywizjonu dział ciężkich). W kolejnych dniach, po przeprawie przez Wieprz pod Baranowem pułk opuścił tereny powiatu puławskiego.

Brak jest dokładnych danych na temat strat osobowych/sprzętowych poniesionych przez 47 RFAR w trakcie w/w walk, na pewno jednak na cmentarzu wojennym w Olesinie k/Kurowa – powstałym tuż po w/w zmaganiach – jest pochowany jeden artylerzysta z tego pułku, zmarły (zapewne z ran) w dniu 06.08.1915 r.

Ad.3

Niezmiernie trudno jest natrafić po ponad 100 latach na jakiekolwiek pozostałości w terenie po toczonych wówczas walkach, tym bardziej jeśli mowa o stanowiskach artylerii dla której nie wykonywano w warunkach walk pościgowych trwałych linii okopów czy schronów dla obsługi dział. Jednak rzeźba terenu pozostała w większości nie zmieniona a szczęśliwie w księgach pułkowych jednostek biorących udział w owych wydarzeniach zachowały się szkice sytuacyjne lub w miarę precyzyjne opisy pozwalające na umiejscowienie w dzisiejszym krajobrazie przypuszczalnych stanowisk 47 RFAR podczas opisanych wcześniej walk.

Pozycje wyjściowe 31.07.1915 r.

Zgodnie z archiwalnym szkicem, znajdującym się w dzienniku bojowym austriackiej 62 Dywizji Piechoty:

pozycje 47 RFAR znajdowały się u podnóża linii wzgórz ciągnących się na północ od Buchałowic (czerwona linia na mapce poniżej):

Działa zostały przetransportowane na stanowiska ogniowe najprawdopodobniej początkowo drogą Buchałowice-Olesin, a następnie na szczycie wzgórza 222 (lub 224 w zależności od mapy) jej boczną odnogą skręcającą w lewo. Jeżeli ogniem artylerii kierowano książkowo, zgodnie z ówczesną taktyką (szkic poniżej – a ukształtowanie terenu temu sprzyjało) 

to obserwator znajdował się na niewielkim wzniesieniu kończącym z lewej strony w/w pasmo wzgórz (znak X na w/w mapce). Być może w tym rejonie znajdował się również sztab niemieckiej 94 Rezerwowej Brygady Piechoty (poniższe zdjęcie archiwalne wykonano w trakcie bitwy):

Współcześnie wygląda to tak:

Pasmo wzgórz u podnóża których prawdopodobnie rozstawione były dywizjony 47 RFAR

j/w

j/w

Przypuszczalne wzgórze obserwacyjne

j/w

Panorama ze wzgórza obserwacyjnego w stronę Kurowa

Domniemaną pozostałością po ostrzale artyleryjskim w tym rejonie mogą być liczne zagłębienia na obrzeżach lasu pomiędzy Olempinem i Bobowiskami, jednak nie ma co do tego stuprocentowej pewności.

            Pozycje wyjściowe 07.08.1915 r.

W rejon przyszłych walk 47 RFAR dotarł wyruszając z Puław poprzez Końskowolę i Sielce by ostatecznie zatrzymać się - zgodnie z opisem zawartym w księdze pułkowej 217 RIR - na niewielkich wzniesieniach pod lasem na północnych przedpolach zabudowań Woli Osińskiej. Prawdopodobnie obserwator kierujący ogniem znajdował się tym razem na północnych obrzeżach lasu, naprzeciwko będących celem ataku Zagród:

I jeszcze widok współczesny w kolażu ze zdjęciem z epoki...:

...oraz domniemane ślady po ostrzale artyleryjskim w lesie na północ od Zagród:

Tyle historia. Reszty niech dokona nasza wyobraźnia...

 

Bibliografia:

1.      I wojna światowa na terenie powiatu puławskiego w latach 1914-15 na: http://lubelskie1914-15.blogspot.com;

2.      Das Reserve Feldartillerie Regiment nr 47 im Weltkrieg 1914-1918 (…);

3.      Der Weltkrieg 1914-1918, Tom VII Die Operationen des Jahres 1915. Die Ereignisse im Winter und Fruhjahr;

4.      Kopia rękopisu dziennika bojowego 62 Dywizji Piechoty, Rok 1915 Tom II 26/6-10/8.1915.

 

Zdjęcia:

1.      In West Und Ost. Kriegsbilder aus der Geschichte der 47. Reserve-Division, Monachium 1917;

2.      Materiały własne autora;

3.   Internet.