Działania rosyjskiego 13 Narwskiego Pułku Huzarów w powiecie puławskim w lipcu 1915 r.

 

Niniejszy artykuł – w odróżnieniu od poprzednich, opisujących głównie stacjonarne walki piechoty – poświęcony jest działaniom o wiele bardziej mobilnej jednostki, która również zapisała się w historii pierwszowojennych walk na terenie powiatu puławskiego. Chodzi mianowicie o stacjonujący przed wojną w Siedlcach, 13 Narwski Pułk Huzarów (notabene imienia niemieckiego cesarza Wilhelma II) – jednostkę rosyjskiej kawalerii, sięgającą swoimi tradycjami roku 1705. Co prawda pod koniec XIX w. w carskiej Rosji rozwiązano wiele "dawnych" formacji kawaleryjskich - w tym i huzarów, jednak sentyment do nich był na tyle silny, że w 1907 r. car Mikołaj II nakazał ich odtworzenie. Co prawda "nowi" huzarzy nie wyróżniali się jakimś specjalnym sposobem walki i byli szkoleni podobnie jak "zwykła" kawaleria, jednak w odtwarzanych pułkach powrócono do kolorowego i bogato zdobionego umundurowania paradnego z poprzedniej epoki - Trzynastakom przysługiwał widoczny z daleka, błękitny kolor tych mundurów (w polu jak to w polu - dominowała szarość). Latem 1915 r. "błękitni" huzarzy wzięli udział w działaniach wojennych na terenach powiatu puławskiego. W opisywanym okresie dowódcą Pułku był pułkownik Nikołaj Pietrowicz Połowcow (zdjęcie poniżej).

W puławskiem narwscy huzarzy pojawili się wraz z cofającym się za Wisłę Korpusem Grenadierów, który to korpus poprzedzili w przeprawie przez puławski most w dniu 21 lipca 1915 r. Z zapisów pułkowej historii wynika że to nie ich szwadrony zostały wyznaczone do samobójczych szarż podczas osłony przeprawy grenadierów przez rzekę – Pułk skierowano wzdłuż prawego brzegu Wisły najpierw do Bochotnicy, a następnie na południe od Kazimierza Dolnego, w rejon Wilków-Kąty-Dobre, gdzie przez kilka kolejnych dni działał w luce pomiędzy prawym skrzydłem cofającego się z południa XXV Korpusu i pozycjami 6 Pułku Grenadierów pod Kazimierzem Dolnym, zabezpieczając ten newralgiczny rejon przed rajdami wrogiej kawalerii. Przełom nastąpił o poranku 30 lipca, kiedy to Pułk podporządkowano wspomnianemu XXV Korpusowi i wyznaczono zadanie osłony odwrotu należącej doń 3 Dywizji Grenadierów z linii Kowala-Matczyn na nowe pozycje, rozciągające się od Kurowa po Garbów.

kolor czerwony - działania 21-29 lipca 1915 r.

kolor zielony - działania 30 lipca 1915 r.

kolor żółty - działania oddziałów wydzielonych 30 lipca 1915 r.

gwiazdki - stoczone potyczki

Dwa szwadrony Pułku oddelegowano na jej lewe skrzydło, celem osłony grenadierskich pułków 11 i 12, cofających się wzdłuż osi Sadurki-Gutanów-Markuszów – szwadrony te dołączyły potem do sił głównych w rejonie Kurowa. Natomiast wspomniane siły główne – osłaniające odwrót 9 i 10 pp. gren. rozlokowano początkowo w rejonie wsi Stanisławka, na południowy-zachód od Wąwolnicy, gdzie wkrótce (godzina 7.40) weszły w kontakt bojowy z nieprzyjacielskimi jednostkami nadchodzącymi tu od strony wsi Huty. Sytuacja stała się jeszcze bardziej dynamiczna, kiedy Pułkowi nakazano rozszerzenie „tarczy” w stronę Nałęczowa. Pozostawiwszy pod Stanisławką część sił (zapewne 1 lub 2 szwadrony) oraz dwa karabiny maszynowe, celem szachowania przeciwnika spod Huty, pozostałe szwadrony (2 lub 3) ruszyły w nakazanym kierunku. Jednak tuż po wyjeździe z Wąwolnicy, w Chruszczowie otrzymano informację o pojawieniu się o godzinie 9.10 „kawalerii przeciwnika z karabinami maszynowymi” w Czesławicach, zaledwie 3 km na północny-wschód od Nałęczowa, co automatycznie podwyższało ryzyko całej ekspedycji. I rzeczywiście, czterdzieści minut później nieprzyjacielska konnica pojawiła się także w samym Nałęczowie i na ulicach miasteczka doszło do regularnej bitwy kawaleryjskiej - chociaż z uwagi na zabudowania i ukształtowanie terenu o klasycznych szarżach mowy tu być nie mogło. Trwająca około godziny walka, objęła swoim zasięgiem - według relacji świadków – park, ulicę Lipową, rejon kościoła oraz pobliskie wąwozy. Opis ten sugeruje, że Rosjanie byli w Nałęczowie pierwsi i zdążyli obsadzić drogi wylotowe z Nałęczowa na Bochotnicę (rejon kościoła), Gaj (ul. Lipowa) i Czesławice (wąwozy) - trudno bowiem przypuszczać iż w odwrotnym przypadku rosyjski dowódca nakazałby samobójcze wyrąbywanie sobie drogi przez zajęty przez przeciwnika niemal cały Nałęczów.  Na tak uszykowanych huzarów wpadli zapewne najpierw austriaccy kawalerzyści od strony Czesławic, z którymi podjęto równorzędną walkę, jednak po upływie 30-40 minut Rosjanie zostali zaatakowani także od wschodu i południa przez przeważające siły nieprzyjaciela (od strony Wojciechowa i Gaju do miasta wkraczała już bowiem austriacka piechota i - być może - kolejne oddziały jazdy). "Błękitni" wyznając w tej sytuacji zasadę „I Herkules d… kiedy wrogów kupa”, nie walczyli do ostatniego naboju i przebili się przez gęstniejące szeregi przeciwnika z powrotem do Wąwolnicy.

W tak dużej potyczce nie obyło się bez strat, zapewne po obu stronach, jednak pewne dane mamy tylko o Rosjanach, którzy w walce stracili 5 ludzi:

• kapral Gierasim Josifowicz Garkuta

• huzar Stepan Zacharowicz Fedoraszczenko

• huzar Josif Nikiforowicz Amoński

• huzar Grigorij Michaiłowicz Sadowniczenko

• huzar Wiktor Antonowicz Lebiediew

Na liście pułkowych strat figurują oni jako „zaginieni bez wieści” – w nomenklaturze wojskowej oznacza to zazwyczaj poległych, których ciał nie odnaleziono. Być może spoczywają w jakiejś bezimiennej mogile na nałęczowskim cmentarzu lub w okolicy wspomnianych wąwozów.

Po powrocie „nałęczowskiego” oddziału wydzielonego, Pułk wyruszył z Wąwolnicy na północ w ślad za ostatnimi jednostkami piechoty, podążając przez Drzewce, Kurów, Łąkoć, Glinnik aż pod Michów, gdzie zastał go rozkaz podporządkowujący go sąsiedniemu XV Korpusowi.

Źródło:

1. Żurnał wojennych diejstwij 13-go gusarskogo Narwskogo połka z 5 julja 1915 g. po 30 julja 1915 g., rękopis

2. Lista strat 13 Pułku Huzarów w okresie 1.07.1915-25.07.1915 na: https://gwar.mil.ru

3. Janina Babinicz-Witucka, Nałęczów w czasie I wojny światowej – wybrane wydarzenia, w: Ochrona Zabytków, 2015

Zdjęcia:

1. https://www.ebay.ie

2. https://ru.wikipedia.org

3. https://en.topwar.ru

Mapa:

Opracowanie własne Autora na podkładzie mapy archiwalnej:

1. KdwR_K36_Nowo-Alekssandrija_1915

Nadwiślańskie lato 1915 r. - działania wojenne na "puławskim" prawym brzegu Wisły w lipcu i sierpniu 1915 r. Część 2.

Poprzednią część "Nadwiślańskiego lata 1915 r." zakończyliśmy 4 sierpnia, w momencie gdy Rosjanie opuścili Twierdzę Dęblin i usadowili się na ostatniej już w tym rejonie opóźniającej linii obrony, biegnącej wzdłuż lewego brzegu Wieprza, począwszy od kompleksu leśnego na południowy-wschód od Dęblina w kierunku wschodnim, przez Bałtów i Żyrzyn.

Poprzedni etap walk ustał już 3 sierpnia, kiedy to Sprzymierzeni (VIII Korpus w składzie: austro-węgierska 62 Dywizja Piechoty - dalej 62 DP oraz niemiecka 47 Rezerwowa Dywizja Piechoty - dalej 47 RDP) zajęli opuszczone ostatecznie przez Rosjan okopy wzdłuż szosy Puławy-Lublin. Kolejne kilka dni na odcinku puławskim upłynęły w miarę spokojnie. Rosjanie koncentrowali siły na wspomnianej wcześniej linii umocnień, kończąc za jej plecami ukierunkowaną na wschód ewakuację z Królestwa Polskiego, Sprzymierzeni rozważali zaś różne koncepcje taktyczne, czego wyrazem było przerzucanie niemieckiej 47 RDP najpierw pod Kazimierz Dolny (celem wsparcia działań na lewym brzegu Wisły) a potem z powrotem – przez Puławy i Końskowolę – pod Żyrzyn, z zamiarem powierzenia jej decydującego uderzenia na rosyjskie pozycje osłonowe. 

Podchodzące ku Rosjanom niemieckie jednostki dostały się w godzinach porannych 6 sierpnia pod ostrzał artyleryjski przeciwnika (w pierwszej linii ponownie znalazły się, znane spod Puław i Końskowoli, 6 i 7 pułki grenadierskie z Korpusu Grenadierów oraz graniczący z nimi w rejonie Zagród k/Żyrzyna 184 Warszawski Pułk Piechoty z XXV Korpusu). Z zapisów dziennika bojowego 62 DP wynika, iż przygotowania do planowanego ataku cechowało spore zamieszanie, a strona austriacka zarzucała sojusznikowi dość lekkie podejście do wzajemnej współpracy oraz informowania się o wzajemnych planach. Można dywagować czy był to swego rodzaju prztyczek w nos za zawrócenie 47 RDP z kazimierskiego mostu i powierzenie jej po raz kolejny kluczowej roli w nadchodzącym starciu. Dość rzec, że początkowo atak planowany był ok. godziny 12.00 6 sierpnia, niemieckie jednostki poprosiły w tym celu nawet o wsparcie artyleryjskie, skierowane na rosyjski punkt oporu przy szosie k/Żyrzyna. Do ataku jednak w tym czasie nie doszło, co wzbudziło konsternację u Austriaków, którzy początkowo nie mogli dogadać się z Niemcami co do faktycznego terminu uderzenia. Jakieś ustalenia jednak poczyniono, gdyż o godzinie 14.30 należąca do 62 DP 121 Brygada Piechoty - dalej BP (16 Pułk Landwehry oraz 13 i 25 Pułk Landsturmu) otrzymała rozkaz zajęcia nieprzyjacielskich pozycji przednich pod Bałtowem i kontynuowania ataku na główną linię obrony przeciwnika. Po godzinie 15 ostrzał rozpoczęła umiejscowiona pod Wolą Osińską niemiecka artyleria, do której ok. 17 dołączyły się także baterie austriackie, zajmujące pozycje w dolinie pod Osinami. Ok. godziny 18.30 atak rozpoczęła piechota, jednak napotkała na ożywiony ostrzał z broni ręcznej i maszynowej przeciwnika, wsparty dodatkowo artylerią. Nacierający tutaj 25 Pułk Landsturmu został zmuszony do zatrzymania się i okopania na aktualnie zajmowanych pozycjach. Jak się potem okazało, sporą winę za niepowodzenie ataku poniosła własna artyleria, która zamiast na rosyjskie okopy skierowała ostrzał na ich zapole. Czarę goryczy dopełniał dla Austriaków fakt nie podjęcia równoczesnego ataku przez jednostki niemieckie.

Poranek 7 sierpnia rozpoczął się również a atmosferze zamieszania i niewiedzy co do planów działania sojusznika. Sytuacja wyjaśniła się nieco ok. godziny 10 – wg otrzymanych rozkazów 47 RDP miała tego dnia uzyskać przełamanie pod Żyrzynem (konkretnie jako miejsce przełamania wybrano leżące na wschód od Żyrzyna Zagrody - być może Sprzymierzeni zorientowali się iż znajdują się ona na styku dwóch rosyjskich pułków i trudniej tam o idealną koordynację obrony), w którą to lukę miały wejść rezerwy 62 DP, kontynuując natarcie w kierunku północno-zachodnim. Plan był z pozoru bez zarzutów, jednak przygotowania do ataku przebiegały – tradycyjnie już – pośród wzajemnych niedomówień, które m.in. sprawiły iż długo nie potrafiono ściągnąć na pole walki korpuśnej rezerwy w postaci III/99, wzajemnie przerzucając się odpowiedzialnością za jej powiadomienie. Ostatecznie pierwotny plan uległ zmianie, w postaci dołączenia do głównego ataku także 123 BP z 62 DP (m.in. pojedyncze bataliony z 8 i 49 Pułku Piechoty), z kierunkiem ataku wzdłuż szosy żyrzyńskiej.

Atak rozpoczął się de facto już o godzinie 8 rano. Jego szczegółowy opis zawarłem tutaj:

https://lubelskie1914-15.blogspot.com/2015/09/bitwa-pod-zagrodami-w-dniu-07081915-r.html

O godzinie 18.40 IV batalion 8 pp. wraz z niemieckimi batalionami z 217, 218 i 220 rez. pp. zdobył dwór w Zagrodach, natomiast 13 Pułk Landsturmu zdobył Żyrzyn biorąc 456 jeńców z 1 karabinem maszynowym. W tym samym czasie reszta 121 BP zajęła wschodni kraniec Bałtowa i posuwała się naprzód z zdaniem zajęcia wzgórz na północ od miejscowości. Rosyjski kontratak dwóch batalionów ze znajdującego się w rezerwie 5 pułku grenadierów zdołał tylko na chwilę poprawić sytuację w rejonie Zagród (niemieckie włamanie na styku 6 pp. gren. i 184 pp. sprawiło, że jednostki te straciły ze sobą łączność, co zagroziło zwinięciem całej rosyjskiej linii w dowolnym kierunku) i zbiegł się zapewne z rozkazem do ostatecznego odwrotu. Nad ranem 8 sierpnia IV batalion z 49 pp. zajął Parafiankę – dla Sprzymierzonych był to niechybny dowód że Rosjanie ostatecznie wycofali się za Wieprz.

Tym samym zakończyły się działania wojenne na terenach dzisiejszego powiatu puławskiego - więcej podczas tej wojny miały tu już nie powrócić.

Bibliografia:

1. Dziennik Bojowy austro-węgierskiej 62 Dywizji Piechoty, 1915, rękopis 
2. Grudzień Paweł, I wojna światowa w powiecie puławskim w latach 1914-15, 2020, [wersja elektroniczna opublikowana na: http://lubelskie1914-15.blogspot.com/ ]
3. Żurnał bojewych diejstwij 5-go grenadierskogo Kijewskogo połka z 1 julja 1915 g. po 28 julja 1915 g., rękopis

Mapa:

1. Dziennik Bojowy austro-węgierskiej 62 Dywizji Piechoty, 1915, rękopis